کفایة الاحکام (کتاب)کفایة الاحکام نام‌های دیگر کتاب کفایة المقتصد و کفایة المعتقد تالیف محمد باقر بن محمد مؤمن سبزواری، محقق سبزواری (م ۱۰۹۰ ق) است. این کتاب در بردارندۀ تمامی ابواب فقه بجز حدود ، قصاص و دیات می‌باشد. ۱ - اسلوب تالیفسبک نگارش آن در قسمت عبادات ، رساله‌ای است و در قسمت‌های معاملات، و ایقاعات نیمه استدلالی است که به کتب فقهی، روایات، اجماع و نظائر آن اشاره شده است و در مواردی مثل بحث نماز جماعت یا میراث نیز مباحث طولانی فقهی مطرح شده است. از آنجایی که این کتاب جایگاه ویژه‌ای در نزد فقهای امامیه داشته است از زمان نگارش آن حواشی و شروح متعددی بر آن نوشته شده که مهم‌ترین آنان حواشی وحید بهبهانی (م ۱۲۰۵ ق)، سید محسن بن حسن اعرجی کاظمی صاحب الوافی (م ۱۲۲۷ ق) می‌باشد. ۱.۱ - موسوعه‌های فقهیدر موسوعه‌های فقهی همچون: - حدائق الناظرة شیخ یوسف بحرانی (م ۱۱۸۶ ق)، - مفتاح الکرامة سی د جواد عاملی (م ۱۲۲۶ ق)، - ریاض المسائل سید علی طباطبایی (م ۱۲۳۱ ق)، - مستند الشیعة ملا احمد نراقی (م ۱۲۴۵ ق)، - جواهر الکلام شیخ محمد حسن نجفی (م ۱۲۶۶ ق)، - کتاب‌های فقهی شیخ انصاری (م ۱۲۸۱ ق)، - مستمسک العروة الوثقی سید محسن حکیم (م ۱۳۹۰ ق)، - جامع المدارک سید احمد خوانساری (م ۱۴۰۵ ق)، و کتاب‌های فقهای متاخر به آن استناد و استدلال شده است. از آنجایی که در کتاب ذخیرة المعاد فی شرح الارشاد وی، قسمت‌های معاملات و ایقاعات و احکام بیان نشده‌اند در این کتاب قسمت عبادات به صورت مختصر نوشته شده و سایر قسمت‌ها مفصل تر بیان شده‌اند و مکررا تفصیل مطالب آن به ذخیرة المعاد ارجاع داده شده است. در الذریعة دربارۀ آن آمده است: کانه تتمیم الذخیرة حیث انه اجمل فی ابواب المعاملات اقتصارا علی ما فی الذخیرة و فصل ابواب المعاملات التی لم یکتب منها شیئا فی الذخیرة. در جلد ۱۰/ ۱۹ نیز این گونه آمده است: و اجمل فی المعاملات و عکس فی الکفایة، فاجمل فی العبادات و فصل المعاملات. ۲ - تاریخ تالیفبا توجه به این که این کتاب پس از الذخیرة نوشته شده که حدود سال ۱۰۵۸ پایان یافته است بنابراین به احتمال زیاد بین سال‌های ۱۰۶۰ ق تا ۱۰۷۰ ق تالیف شده است. ۳ - نسخه‌ها و تاریخ چاپدر الذریعة به نسخۀ خطی در نزد حاج سید نصر الله الاخوی در تهران که به خط مصنف است و همین طور نسخه‌ای در نزد سید خلیفه بن علی احسائی مربوط به سال ۱۲۴۷ ق اشاره شده است. در صفحۀ ۲۴۲ مقدمه‌ای بر فقه شیعه به نسخه‌های متعدد منتخبی از کتابخانه مجلس شورای اسلامی ، دانشگاه تهران ، کتابخانه ملک ، کتابخانۀ غرب در همدان و غیر آنان اشاره شده است. در الذریعة به چاپ سنگی آن در سال ۱۲۶۹ و ۱۲۷۰ در ایران اشاره شده که در حواشی آن بسیاری از قسمت‌های ذخیرة المعاد چاپ شده است. در صفحۀ ۲۴۲ مقدمه‌ای بر فقه شیعه به چاپ آن در سال ۱۲۶۹ در تهران اشاره شده است. در چاپ کتاب موجود از نسخه‌های خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی به خط مؤلف و دو نسخۀ خطی کتابخانه مدرسه مروی استفاده شده است. نسخۀ کتابخانۀ مجلس به عنوان اصل در چاپ کتاب موجود استفاده شده است. این کتاب در دو مجلد توسط مؤسسۀ نشر اسلامی تابع جامعۀ مدرسین چاپ شده است. ۴ - فهرست مطالباین کتاب شامل کتاب‌های طهارت ، صلاة ، زکاة ، خمس ، صوم ، حج ، جهاد ، امر به معروف و نهی از منکر ، تجارت ، دین ، شفعه ، رهن ، مفلس ، حجر ، ضمان ، صلح ، شرکت ، مضاربه ، مزارعه و مساقات ، اجاره ، وکالة ، ودیعه ، عاریه ، سبق و رمایه ، وقف و صدقه ، وصیت ، نکاح ، طلاق ، ظهار ، ایلاء ، لعان ، عتق ، تدبیر و مکاتبه ، استیلاء ، ایمان و نذور ، اقرار ، جعاله ، لقطه ، احیاء موات ، صید و ذبائح ، اطعمه و اشربه ، غصب ، قضاء و شهادات ، و راث می‌باشد. قابل ذکر است که در کتاب طهارت قبل از ذکر اقسام آب‌ها و نجاسات، اقسام طهارت ( وضوء ، غسل ، تیمم ) بیان شده‌اند. همچنین کتاب‌های قضاء و شهادات از قسمت احکام، قبل از کتاب المیراث بیان شده‌اند. ۵ - شروح و حواشیاین کتاب از زمان نگارش، مورد توجه فقهای بزرگ بوده و شروح و حواشی بر آن نوشته شده که در الذریعة در و بیان شده‌اند. در الذریعة حواشی متعددی ذکر شده که عبارتند از: - حاشیۀ استاد وحید آقا محمد باقر بهبهانی (م ۱۲۰۵ ق) - حاشیۀ شیخ جعفر بن عبدالله کمره‌ای (م ۱۱۱۵ ق) شاگرد مؤلف - حاشیۀ محمد جعفر کرمانی - حاشیۀ عبد علی حویزی - حاشیۀ میرزا مصطفی بن حسن تبریزی (م ۱۳۳۷ ق) - حاشیۀ مجذوب علی شاه محمد جعفر بن صفرخان همدانی (م ۱۲۳۸ ق) در جلد ۱۴/ ۳۵ الذریعة شروحی ذکر شده به نام: ۱- شرح ملا شریف بن محمد طاهر نباطی ، شاگرد علامه مجلسی (م ۱۱۲۹ ق) (ذ/ ۱۴/ ۳۵، اعیان الشیعة ۷/ ۳۴۳). ۲- شرح میرزا ابو المعالی بن محمد ابراهیم کلباسی (م ۱۳۱۵ ق) (ذ/ ۱۴/ ۳۵، اعیان ۲/ ۴۳۴). ۳- شرح علامه میرزا جعفر بن مرتضی معروف به سبط شیخ (م ۱۳۷۰ ق). ۴- رواشح الربانیة فی شرح الکفایة الخراسانیة ، از شیخ حسین بن محمد عصفوری بحرانی (م ۱۲۱۶ ق) (اعیان ۶/ ۱۴۱). ۵- شرح میرزا ذبیح الله بن هدایة الله مشهدی (م ۱۲۴۸ ق) (ذ/ ۱۴/ ۴۳، اعیان ۶/ ۴۳۰). ۶- شرح سید محسن بن حسن اعرجی کاظمی ، صاحب الوافی و المحصول (م ۱۲۲۷ ق) (ذ/ ۱۴/ ۳۶ ۱۴/ ۷۲). ۷- شرح سید مرتضی بن محمد طباطبایی بروجردی ، پدر بحر العلوم (م ۱۲۰۴ ق) (ذ/ ۱۴/ ۳۶ و ۳۷). ۸- نبراس الهدایة یا شرح میرزا محمد بن هدایة الله حسینی (زنده در ۱۲۳۷ ق) (ذ/ ۱۴/ ۳۷). ۹- شرح سید احمد بن محمد بن مرعشی خراسانی (م ۱۲۳۵ ق) (اعیان ۳/ ۲۲۰). ۱۰- وقایة الایتام فی شرح کفایة الاحکام ، از میر سی د علی مدرسی بزرگ (م ۱۳۱۶ ق). ۱۱- هدایة الاعلام ، از میرزا محمد علی اردکانی (زنده در ۱۲۴۰ ق) از اول تجارت تا آخر ارث (ذ/ ۲۵/ ۱۷۰). ۱۲- شرح جعفر بن عبدالله حویزی قاضی (مقدمه‌ای بر فقه شیعه ص۲۴۲). ۱۳- نهایة المقتصد ، از محمد جعفر همدانی (مقدمه‌ای بر فقه شیعه ص۲۴۲). ۱۴- شوارع الهدایة ، از محمد ابراهیم کلباسی (مقدمه‌ای بر فقه شیعه ص۲۴۲). ۶ - ویژگی هااگر چه اکثر مطالب کتاب به سبک فقه رساله‌ای نوشته شده اما گاهی مؤلف به مباحث مفصل فقهی پرداخته است که به بعضی اشاره می‌شود. وی در بحث نماز جماعت و عدالت امام می‌نویسد: و انما اطلنا الکلام فی هذه المسالة مع خروجه عن اسلوب الکتاب لما ذلک من مزید المنفعة (ج ۱/ ۱۴۵). در کتاب المیراث نیز می‌نویسد: انما اطلنا الکلام فی هذه المسالة علی خلاف رسم الکتاب لانها من المشکلات (ج ۲/ ۸۶۰). در بحث خراج آمده است: لا بد ههنا من تحقیق الامر فی حل الخراج فی الجملة و تحقیق الواضع الخراجیة (ج ۱/ ۳۸۱). ارجاع به کتاب ذخیرة الاحکام از دیگر ویژگی‌های کتاب است تا جایی که در بعضی از نسخه‌ها قسمت‌هایی از ذخیرة الاحکام در حواشی آن چاپ شده‌اند. به عنوان نمونه در کتاب الصوم آمده است: قد اوردنا فی الذخیرة تفصیل الکلام فی هذا المقام (ج ۱/ ۲۴۹). یا در کتاب الطهارة: و لذلک تفاصیل لا یناسب هذا المختصر من ارادها راجع کتاب الذخیرة. در بحث زکاة الفلات: ففیه تفاصیل ذکرناها فی الذخیرة (ج ۱/ ۱۸۳). ۷ - پانویس۸ - منبعنرم افزار جامع فقه اهل بیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : کتاب شناسی
|